آجر ختایی چگونه تولید می‌شود و چه ویژگی‌هایی دارد؟

آجر ختایی یکی از انواع مهم و پرکاربرد آجرهاست که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود در صنعت ساختمان‌سازی بویژه ساخت و ساز‌های سنتی و معماری ایرانی مورد توجه قرار گرفته است. این آجر از ترکیب خاک رس و آهک ساخته شده و پس از فرآیند خشک شدن، در دمای بالا پخته می‌شود.

نحوه تولید آجر ختایی باعث افزایش استحکام، دوام و مقاومت آجر در برابر شرایط محیطی مختلف می‌گردد. نحوه تولید و ویژگی‌های آجر ختایی آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای استفاده در دیوارچینی، نماسازی و پروژه‌های ساختمانی تبدیل کرده است. بیشترین کاربرد آجر ختایی کف فرش حیاط ساختمان و باغ است.

در ادامه، به بررسی دقیق‌تر ویژگی‌ها و نحوه تولید این آجر می‌پردازیم.

رنگ‌بندی آجر ختایی چگونه است؟

آجر ختایی معمولاً در رنگ‌های مختلف تولید می‌شود که به ویژگی‌های مواد اولیه و فرایند پخت آن بستگی دارد و این رنگ‌ها می‌توانند شامل:

1. قرمز:
   این رنگ یکی از رایج‌ترین رنگ‌ها است و به دلیل آهن موجود در خاک، این رنگ حاصل می‌شود.
2. زرد:
   به دلیل وجود خاک‌های خاص در ترکیب، آجرهای زرد نیز تولید می‌شوند.
3. سفید:
   آجرهای با رنگ روشن و سفید می‌توانند از خاک کم‌آهن تولید شوند.
4. قهوه‌ای:
   این نوع رنگ معمولاً ناشی از وجود مواد معدنی مختلف در خاک است.
5. سیاه:
   به دلیل دمای بالا و نوع خاصی از خاک تولید می‌شود.

ابعاد آجر ختایی

ابعاد آجر ختایی عبارت است از موارد زیر:

1. 25x25x5 سانتی‌متر
2. 25x25x2.5 سانتی‌متر
3. 20x20x4 سانتی‌متر
4. 25x25x4.5 سانتی‌متر
5. 40x40x5 سانتی‌متر

با این حال ممکن است ابعاد دقیق بسته به تولید کننده و نوع آجر متفاوت باشد.

آجر ختایی چگونه تولید می‌شود؟

آجر ختایی یکی از مصالح ساختمانی پرکاربرد است که به دلیل ظاهر زیبا و مقاومت بالا در نمای ساختمان‌ها، کف‌سازی و طراحی‌های معماری سنتی و مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه، مراحل نحوه تولید آجر ختایی را به‌طور مفصل بررسی می‌کنیم:

روش سنتی تولید آجر ختایی

در روش سنتی، نحوه تولید آجر ختایی به‌صورت دستی و با بهره‌گیری از مواد طبیعی انجام می‌شود. این روش قدمتی چند صدساله دارد و هنوز هم در برخی مناطق که معماری سنتی رواج دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه مراحل تولید به روش سنتی را بررسی می‌کنیم:

1. انتخاب و آماده‌سازی مواد اولیه:
   در این روش، خاک رس، ماسه و مقداری آب به عنوان مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت خاک رس تأثیر مستقیمی بر استحکام و رنگ نهایی آجر دارد.
2. ترکیب و مخلوط کردن مواد:
   پس از تهیه مواد اولیه، خاک رس و ماسه را با نسبت‌های مشخصی مخلوط می‌کنند. سپس آب به این ترکیب اضافه شده و به‌مدت چند ساعت ورز داده می‌شود تا به یک ترکیب یکنواخت و چسبنده تبدیل شود.
3. قالب‌گیری:
   پس از آماده‌سازی گل رس، آن را در قالب‌های چوبی یا فلزی قرار داده و به شکل آجر درمی‌آورند. در این مرحله، کارگران با استفاده از دست یا ابزارهای ساده، اضافات گل را از سطح قالب پاک کرده و آجرها را به‌صورت ردیفی روی زمین می‌چینند.
4. خشک کردن:
   آجرهای قالب‌گیری‌شده برای خشک شدن در فضای باز قرار می‌گیرند. این فرآیند معمولاً یک تا دو هفته طول می‌کشد و آجرها باید در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند تا رطوبت موجود در آن‌ها به‌آرامی تبخیر شود.
5. پخت آجر:
   پس از خشک شدن، آجرها در کوره‌های سنتی قرار داده می‌شوند. این کوره‌ها معمولاً با سوخت‌های سنتی مانند چوب، زغال یا نفت کار می‌کنند. دمای پخت بسته به نوع خاک و میزان سختی موردنظر بین 800 تا 1000 درجه سانتی‌گراد متغیر است.
6. خنک‌سازی و آماده‌سازی برای استفاده:
   پس از پخت، آجرها به‌آرامی خنک شده و آماده استفاده می‌شوند. در این مرحله، آجرهایی که دارای ترک یا شکستگی باشند، جدا شده و آجرهای سالم بسته‌بندی یا انبار می‌شوند.

روش صنعتی تولید آجر ختایی

در روش صنعتی، فرآیند تولید آجر ختایی با استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته انجام می‌شود. این روش نه‌تنها سرعت تولید را افزایش می‌دهد، بلکه کیفیت و یکنواختی آجرها را نیز بهبود می‌بخشد. مراحل نحوه تولید آجر ختایی به روش صنعتی عبارتند از:

1. انتخاب و آماده‌سازی مواد اولیه:
   در این روش، از خاک رس، ماسه و آب به‌عنوان مواد اولیه استفاده می‌شود؛ اما کیفیت خاک از نظر ترکیبات شیمیایی و مکانیکی به‌دقت بررسی شده تا استانداردهای لازم رعایت گردد.
2. مخلوط‌سازی و آماده‌سازی گل:
   در این مرحله، خاک رس و ماسه به‌صورت مکانیزه در دستگاه‌های مخلوط کن بزرگ ترکیب می‌شوند.
3. قالب‌گیری با دستگاه‌های پیشرفته:
   در این روش، قالب‌گیری به‌صورت خودکار و با استفاده از دستگاه‌های پرسی یا اکستروژنی انجام می‌شود. دستگاه‌ها خمیر آجر را به‌صورت ورقه‌های ضخیم درآورده و سپس با استفاده از تیغه‌های برش، آن را به شکل آجرهای یکدست و یکنواخت تقسیم می‌کنند.
4. خشک کردن در خشک‌کن‌های صنعتی:
   در روش صنعتی، آجرهای قالب‌گیری‌شده درون خشک‌کن‌های مجهز به سیستم‌های کنترل دما و رطوبت قرار می‌گیرند.
5. پخت در کوره‌های مدرن:
   آجرهای خشک‌شده وارد کوره‌های تونلی یا دوار می‌شوند. این کوره‌ها با استفاده از گاز یا سوخت‌های کنترل‌شده کار می‌کنند و دمای پخت دقیقاً تنظیم می‌شود. معمولاً دمای این کوره‌ها بین 900 تا 1100 درجه سانتی‌گراد است و آجرها در مدت زمان مشخصی به‌طور یکنواخت پخته می‌شوند.
6. کنترل کیفیت و بسته‌بندی:
   پس از پخت، آجرها از کوره خارج شده و از نظر رنگ، استحکام و ابعاد مورد بررسی قرار می‌گیرند.

ویژگی‌های کلیدی آجر ختایی و کاربردهای آن

آجر ختایی یکی از مصالح پرکاربرد در صنعت ساخت‌وساز و محوطه‌سازی است که به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود، هم در فضاهای سنتی و هم در پروژه‌های مدرن استفاده می‌شود. در ادامه، به مهم‌ترین ویژگی‌های آجر ختایی می‌پردازیم:

• مقاومت در برابر شرایط جوی:
  یکی از اصلی‌ترین مزایای آجر ختایی، مقاومت بالای آن در برابر تغییرات جوی است. این آجر در برابر گرما و تابش مستقیم نور خورشید تغییر رنگ نمی‌دهد و در شرایط سرما و یخبندان نیز دچار ترک‌خوردگی یا شکستگی نمی‌شود. علاوه بر این، خاصیت جذب کم آب در برخی مدل‌های آن باعث می‌شود که در مناطق با رطوبت بالا، دوام بیشتری داشته باشد.
• دوام و طول عمر بالا:
  آجرهای ختایی به دلیل ساختار متراکم و روش تولید استاندارد، مقاومت بالایی در برابر فشار، سایش، و ضربه دارند. این ویژگی باعث می‌شود که در مکان‌های پرتردد مانند ورودی ساختمان‌ها، کف‌پوش باغ‌ها و حتی محوطه‌های صنعتی مورد استفاده قرار گیرند.
• جلوه‌ی سنتی و زیبایی منحصر‌به‌فرد:
  آجر ختایی به دلیل بافت و رنگ طبیعی خود، حس گرما و اصالت را به فضا القا می‌کند. این متریال یکی از عناصر پرطرف‌دار در طراحی‌های سنتی ایرانی است و در معماری‌های مدرن نیز به‌عنوان عنصری تلفیقی برای ایجاد هماهنگی با طبیعت به کار می‌رود. به همین دلیل، از این آجر در فضاهایی مانند حیاط‌های سنتی، محوطه‌ی باغ‌ها، رستوران‌های سنتی و حتی طراحی داخلی کافه‌ها و ویلاهای مدرن استفاده می‌شود.
• سازگاری با محیط زیست:
  استفاده از آجرهای ختایی، به دلیل مواد اولیه‌ی طبیعی مانند خاک رس و شن، تأثیر منفی بر محیط زیست ندارد. این آجرها فاقد ترکیبات شیمیایی مضر بوده و در صورت تخریب، می‌توانند به طبیعت بازگردانده شوند یا دوباره بازیافت گردند.
• تنوع در رنگ‌بندی:
  این نوع آجر در رنگ‌ها و طرح‌های متنوع تولید می‌شوند و به سازندگان آزادی عمل را برای انتخاب رنگ مورد نیاز می‌دهند.
• خاصیت عایق حرارتی:
  آجر ختایی نیز خاصیت عایق حرارتی دارد و موجب می‌شود که در فصول سرد انرژی گرمایشی از ساختمان خارج نشود و در فصول گرم نیز گرما داخل ساختمان نشود و این موارد موجب کاهش هزینه‌ها می‌شود.

معایب آجر ختایی چیست؟

• وزن سنگین :
  به دلیل وزن سنگی که این نوع اجر دارد ممکن است در برخی از پروژه‌ها قابل اجرا نباشد.
• تولید زمان‌بر:
  تولید آجر ختایی پروسه‌ای زمان‌بر است و این موضوع در پروژه‌های بزرگ مشکل ساز می‌شود.
• امکان جذب آب:
  چنانچه آجر ختایی درست نصب نگردد؛ این امکان وجود دارد که آب داخل آن نفوذ پیدا کرده و در طولانی مدت این موضوع سبب آسیب به ساختمان می‌شود.

سخن پایانی

با توجه به ویژگی‌های آجر ختایی از جمله دوام بالا، خلوص زیاد و ظاهر طبیعی، انتخابی ایده‌آل برای مرمت بناهای تاریخی و ساخت سازه‌های سنتی محسوب می‌شود. این آجر با خاصیت عایق دما و مقاومت بالا، رنگ و زیبایی خود را در گذر زمان حفظ می‌کند. کیفیت آجر تأثیر مستقیمی بر قیمت و ماندگاری سازه دارد؛ بنابراین انتخاب آجرهای باکیفیت برای هر پروژه‌ای ضروری است.