انواع آجر و ویژگی‌های هر کدام

شاید در نگاه اول ساده نباشد اما باید بدانید که انواع آجر تنوع بسیاری دارد و هر کدام از آنها ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوتی را دارا می‌باشند. در واقع یکی از جذابیت‌های اجر این است که برای به کار بردن آن در هر سبکی با هیچ‌گونه محدودیتی مواجه نمی‌شوید چرا که برای هر سلیقه آجر مخصوص وجود دارد. متریال محبوب آجر، یار و یاور همیشگی معماری اصیل این مرز و بوم با ویژگی‌های منحصر به فرد به خوبی توانسته جای خود را در دل هر سبک و سیاق معماری باز کند تا پای ثابت بسیاری از طراحی‌ها در هر مکانی گردد.

ویژگی‌های متفاوت آجرها مانند ابعاد، رنگ و طرح، روش تولید، کاربرد و موارد دیگر انواع متنوعی از آن را به وجود آورده است. در این مطلب با انواع آجرها و مجموع ویژگی‌های آنها  آشنا شوید تا موارد مصرف درست هر یک را به درستی بشناسید.

انواع اجر

به جرات می‌توان گفت یکی از اصلی‌ترین دلایلی که آجر را تا این اندازه مورد توجه قرار داده، تنوع بی‌مانند آن در طرح، رنگ، ابعاد و کاربرد بوده است. گونه‌های مختلف آجر به اندازه‌ای متنوع است که در اینجا تنها به بررسی برخی از آنها اکتفا می‌کنیم.

با ما همراه باشید تا به دنیای وسیع این متریال خاص سفر کنیم.

• آجر لعابی
• آجر ماشینی
• آجر ماسه آهکی
• آجر سفالی یا ایتال
• آجر قزاقی
• اجر جوش
• آجر نسوز نما

آجر لعابی

یکی از انواع آجرها، آجر لعابی است. آجری که سطح رویی آن پوشیده از لعاب‌های رنگارنگ و جذاب است را اجر لعابی می‌گویند. به منظور آشنایی بیشتر با این آجر دوست‌داشتنی و محبوب لازم است کمی به لعاب پرداخته شود.

لعاب مخلوط سنگ و سیلیس است که با خاک رس و برای حفظ سطح شیشه‌ای خود با اکسید آلومینیوم ترکیب می‌شود و در نهایت یک فلز را به وجود می‌آورد. این پوشش محافظتی مقاومت آجر را در برابر عواملی مانند نفوذ آب و فرسایش بالا می‌برد. به همین دلیل آجرهای لعابی دوام بسیار بالایی دارند و ظاهرشان به صورت اولیه همیشه محفوظ می‌ماند.

تفاوت آجر لعابی با سایر آجرها تنها در ظاهر است و همین سطح لعابی، ظاهر بسیار جذابی را به این نوع آجرها بخشیده است. در واقع تفاوت ظاهری به وجود آمده در آجر لعابی با سایر آجرها ناشی از مرحله پس از پخت آن است که یک مرحله لعاب‌کشی به آن اضافه می‌شود و پس از آن مجدداً مرحله نهایی پخت صورت می‌گیرد. دمای این مرحله از پخت بستگی به نوع لعاب دارد.

همان‌طور که می‌دانید، آجر لعابی رنگ‌های متنوع دارد. دلیل به وجود آمدن این رنگ‌های مختلف نیز به دلیل اضافه شدن اکسید فلزات مختلف مانند کروم، مس، آهن، سرب، قلع و کبالت به مخلوط لعاب است. البته میزان حرارت و  اکسیژن نیز در رنگ‌دهی لعاب تاثیرگذار است.

از گذشته‌های دور معماران برای محافظت آجر در برابر نفوذ آب و جذابیت بخشیدن به ظاهر آن از پوشش لعاب بر روی آجر استفاده می‌کردند و نمونه‌های بسیاری از آن در بناهای قدیمی مانند مساجد به کرات به چشم می‌خورد. این محبوبیت تا به امروز پا بر جا مانده است و در کاربردهای متفاوتی مانند نما ساختمان و دکوراسیون داخلی و کف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در مورد آجرهای لعابی بیان این نکته حائز اهمیت است که ضریب انبساط و انقباض مواد اولیه باید با آجری که بر روی آن قرار می‌گیرد، همخوانی داشته باشد در غیر این صورت منجر به ترک‌خوردگی آن می‌گردد.

اجر ماشینی

مورد دیگر از انواع آجرها، آجر ماشینی است که به دو دسته سوراخ‌دار و توپر تقسیم و در ابعاد مختلف تولید می‌شوند. ضد اسید هستند و به دلیل تخلخل، میزان آب کمتری جذب می‌کنند.

دسته اول دارای 8 تا 10 سوراخ هستند که با توجه به استانداردها، قطر مناسب آنها 1.5 تا 2 سانتیمتر است. وجود این سوراخ‌ها به دلیل نفوذ عمودی ملات به درون سیمان و در نهایت مقاومت و استحکام بیشتر آجر می‌شود. در مورد این نوع از آجرهای ماشینی نکته مهم این است که حجم سوراخ‌ها نباید بیش از 25 درصد سطح آن را شامل شوند چرا که نباید حجم آنها از حجم آجر تجاوز کند. همچنین فاصله سوراخ‌ها از یکدیگر و از لبه آجر نباید کمتر از 30 درصد طول آجر باشد.

آجرهای ماشینی معمولاً برای ساخت دیوارهای حمال ضد زلزله استفاده می‌شود و این امر به 2 دلیل است:

1. این آجر از حجم متراکم و مقاومت بالایی برخوردار است.

2. با توجه به وجود سوراخ در این آجر، به راحتی می‌توان از میلگرد داخل آن استفاده کرد و استحکام آجر را چندین برابر کرد.

روش تولید آجرهای ماشینی

به طور کلی آجرهای ماشینی به 3 روش زیر تولید می‌شوند اما در ایران روش اول رایج‌تر است.

1. روش سنتی یا گل نرم: در این روش ابتدا خاک رس را به مدت 24 ساعت خیسانده و سپس اقدام به قالب زدن گل در دستگاه می‌کنند. پس از این مرحله خشت‌های قالب زده شده را خشک می‌کنند و در نهایت در کوره‌های مخصوص می‌پزند.

2. روش گل سفت: این روش نیز مانند مورد قبل است با این تفاوت که مقدار آبی که با گل مخلوط می‌کنند به اندازه‌ای است که گل به دست آمده سفت باشد.

3. روش گل خشک: در این روش که مدرن‌ترین شیوه تولید آجر ماشینی است، میزان آب موجود در آن نباید به حدی باشد که خاک به گل تبدیل شود. به همین دلیل رطوبت خاک را به میزان 5 تا 7 درصد پایین می‌آورند، به خاک رس بخار می‌دهند و آن را در قالب‌های فشرده به کوره منتقل می‌کنند. با بخار دادن ذرات رس با چسبندگی بیشتری کنار هم قرار گیرند و در نتیجه آجر بهتری تولید می‌شود.

اجر ماسه آهکی

یکی دیگر از انواع آجرها، آجر ماسه آهکی است. جنس آجر ماسه آهکی از سیلیکات کلسیم است و از ترکیب ماسه سیلیسی و آهک ساخته می‌شود. به همین دلیل به آن آجرهای سیلیکات کلسیومی نیز می‌گویند.

این ترکیب به وسیله فشار و بخار با یکدیگر ترکیب می‌شوند و در نهایت آجر ماسه آهکی را به وجود می‌آورند. در پروسه پخت این آجر مخلوط ماسه سیلیسی و آهک زنده و آب را در قالب ریخته، تحت فشار زیاد پرس‌های هیدرولیکی و مکانیکی و در نهایت در دستگاه اتوکلاو تحت فشار زیاد بخار می‌پزند. کوره‌های پخت آجر ماسه آهکی کمی متفاوت است. این آجرها را در کوره‌ای می‌پزند که بخار آب جوش با دمای 180 تا 200 درجه سانتی‌گراد، فشار 8 تا 12 اتمسفر ایجاد می‌کند. در این حرارت و فشار، آهک و ماسه با هم ترکیب می‌شوند.

آجر ماسه آهکی به دلیل دارا بودن مقاومت فشاری بالا، ظرفیت باربری بسیاری نیز دارد و به همین دلیل در ساخت دیوارهای حمال و حائل مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما به دلیل جذب آب بالا برای استفاده در پی‌سازی مناسب نیستند و نباید در محیط‌های اسیدی و در معرض نمک‌های محلول قوی قرار گیرند.

نکته مهم در مورد این آجر که جهت جلوگیری از ترک‌خوردگی باید مورد توجه قرار گیرد این است که در هنگام خشک شدن منقبض می‌شود. در شمال کشور به دلیل اینکه ماسه بادی به فراوانی یافت می‌شود و همچنین خاک جهت پخت آجر سفالی مناسب نیست، تولید آجر ماسه آهکی رواج بسیاری دارد.

آجر سفالی یا ایتال

آجرهای سفالی بسیار سبک هستند و نسبتا قیمت به صرفه‌تری دارند. از این رو با استفاده از آنها ضخامت دیوارها کمتر و در نهایت وزن کلی ساختمان سبک‌تر می‌شود. به همین دلیل مورد توجه بسیاری از سازندگان است. در واقع می‌توان گفت یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی، آجر سفالی است.

آجرهای سفالی را که به دو روش دستی و ماشینی تولید می‌شوند، انواع مختلفی دارند از جمله: آجر سفال نما، بلوک سقفی سفالی، بلوک سفالی فوم‌دار.

همینطور که در تصویر مشاهده می‌کنید سطح آجر سفالی برای چسبیدن بهتر به ملات دارای شیارهایی است. این نوع آجر به دلیل مقاومت فشاری کمی که دارد، معمولا در ساخت دیوارهای غیر باربر و تیغه‌های جداکننده مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پرتی آجر سفالی زیاد است و امکان شکل دادن آن به اندازه‌های مختلف دشوار؛ چرا که به دلیل ترد بودن امکان شکست آن زیاد است. به همین دلیل در پروسه حمل‌ونقل شکستگی‌هایی در آن به وجود می‌آید.

آجر قزاقی

آجر قزاقی از قدیمی‌ترین آجرهای سنتی در ایران است که به دوران ساسانیان باز می‌گردد و در بناهایی مانند طاق کسری به کار رفته است. قزاق‌ها در بدو ورود به ایران سربازخانه‌هایشان را با این آجر می‌ساختند. به همین دلیل بعدها این آجر به نام آجر قزاقی شناخته شد.

این آجر، رایج‌ترین آجر دستی سنتی است و از گذشته تا به امروز از محبوبیت بسیاری برخوردار بوده است. آجر قزاقی در رنگ، طرح و ابعاد متنوع کامل، نیمه و پلاک تولید می‌شود.

آجر جوش

آجر جوش تاریخچه جالبی دارد. زمانی که استفاده از زمانی که کوره‌های آجرپزی رواج پیدا کرد متوجه شدند که حرارت در همه بخش‌های آن به طور یکسان پخش نمی‌شود. به همین دلیل هر آجر با توجه به فاصله نسبت به آتش، از ویژگی‌های متفاوتی برخوردار می‌شود. برای مثال آجرهایی که در فاصله کم از آتش قرار داشتند مقاوم‌تر و در طیف رنگی قرمز تا سیاه بودند.

در ابتدا این آجرها را به عنوان ضایعات دور می‌ریختند. اما سالها بعد متوجه ظاهر منحصر به فرد و جذاب آنها شدند و این آجر مورد استقبال معماری‌های خاص قرار گرفت. امروزه هم این آجر در کاربردهایی مانند پی‌سازی، کف، نما و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آجر همان آجر جوش است.

آجر جوش در دمای بیش از هزار درجه تولید می‌شود اما باید توجه داشت که در این دمای بالا باید ترتیبی صورت گیرد که خاک خمیری نشود. به همین منظور پس از پخت، برای مدت زمان بیشتری در کوره نگه داشته می‌شود تا خاک به خوبی بتواند عمل تعریق را به وسیله اندکی گداز‌آور انجام دهد و در نهایت آجر یک تکه‌ای به دست آید.

آجر نسوز نما

اصطلاح آجر نسوز را احتمالا بارها شنیده‌اید. نام این آجر که به نسوز بودن آن اشاره می‌کند، بدان معناست که خاکی که در آن به کار رفته نسوز است و در حرارت بالا خواص شیمیایی و فیزیکی خود را از دست نمی‌دهد. همچنین ساختار مولکولی متراکم و ظریفی دارد.

آجر نسوز نما که با فلزات واسطه تولید و بدون روکش و اندودکاری در نما ساختمان به کار برده می‌شود، با روشی متفاوت از سایر آجرها و به دو صورت دستی و ماشینی تولید می‌شود.

با پیشرفت‌های گسترده در صنعت ساختمان‌سازی و وجود مصالح متعدد، در سالهای اخیر متریال آجر کمتر در اسکلت‌سازی به کار می‌رود. اما همچنان طراحی نما با استفاده از آجر طرفدارن بسیاری دارد و روزبه‌روز نیز به محبوبیت آن افزوده می‌شود.

ویژگی‌های متمایز آجر نسوز نما

آجرنسوز نما ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از انواع آجرهای دیگر متمایز کرده است.

• ظاهری زیبا و متفاوت
• مقاومت بالا در برابر حرارت تا دمای 1200 درجه و ایمنی بالا در برابر آتش سوزی
• استحکام بالا در برابر ضربه و خراشیدگی و تاثیرات شیمیایی
• طیف رنگی و طرح‌های متنوع
• عایق حرارتی و صوتی
• دوستدار محیط زیست
• عدم شوره
• بسیار سبک
• جذب آب پایین
• همخوانی با معماری اصیل ایرانی و اقلیم‌های متنوع ایران
• رنگ ثابت در برابر تغییرات جوی و نور خورشید و عدم تغییر رنگ
• نصب ساده
• قابل اجرا در تمامی اقلیم ‌های آب و هوایی
• مقاوم در برابر یخبندان و باران‌های اسیدی

در مجموعه آذرخش که بزرگترین تولیدکننده آجر نسوز نما در خاورمیانه است، انواع آجر نسوز نما در دسته‌بندی‌های آجر نسوز کف، آجر مدرن، آجر پلاک، آجر رستیک، آجر دکوراتیو و صخره‌ای تولید می‌شود و امکان خرید مجموع این آجرها با مواد معدنی خاص با مقاومت بالا وجود دارد.