اصطلاحات رایج آجرکاری

در کارهای مربوط به معماری و عمران، اصطلاحات تخصصی بسیاری وجود دارد که به کار می‌برند. در آجرکاری نیز از اصطلاحات تخصصی بسیاری استفاده می‌کنند که تعدادشان هم کم نیست. در ادامه به ساده‌ترین بیان با این اصطلاحات آشنا می‌شویم.

قواره بری

قواره‌بری به یکی از روش‌های تزئینی با چوب گفته می‌شود این هنر در گذشته بیشتر در پنجره‌ها و ارسی‌ها به کار می‌رفت و در دوران قاجار مورد توجه بسیاری بود.

قواره‌بری را با آجر نیز انجام می‌دهند و یکی از شیوه‌های زیبای آجر تراشی و تزئینات آجری است که در آن به جای نقوش شکسته، قطعه‌های منحنی به کار می‌رود. اما در آثار ماندگار معماری شیراز به ندرت دیده می‌شود چرا که موارد استفاده آن به طور عمده در قاب‌های تزئینی نما بنا است.

قاب‌هایی تزئینی پیش از عهد قاجار بیشتر به صورت پولکی و سینه کبکی بوده و یک طرح پیوسته و یکنواختی را عرضه می‌کرده است. رواج قواره بری با طرح و نقش‌های مختلف مربوط به دوران قاجار است که تا اوایل دوران پهلوی هم ادامه داشته است و هنوز نمونه‌های جالب آن را در شیراز می‌توان دید.

زنجاب کردن

آلوئک: لب پر شده آجر به دلیل وجود آهک فراوان. در صورتی که سنگ آهک درشت داخل خاک رس باشد در پروسه پخت آجر پخته می‌شود و به آهک زنده تبدیل می‌شود. دانه‌های آهک موجود در آجر، پس از استفاده آب آجر را مکیده و باد می‌کند. همین عامل باعث خرد شدن آجر می‌شود. به این پدیده آلوئک می‌گویند.

برای جلوگیری از این پدیده است که آجر را درآب زنجاب می‌کنند. آجر به هنگام بیرون آمدن از کوره خشک است. همین امر باعث می‌شود هنگام اجرا، آب ملات توسط آجر کشیده شود. برای جلوگیری از این امر آجر را برای مدت کوتاهی داخل بشکه‌های آب می‌اندازند و به این عمل زنجاب کردن آجر می‌گویند. به آجری که زنجاب می‌شود نیز آجر آبخور می‌گویند.

قوس

قوس‌های با مصالح بنایی اجرای دارای کاربردی وسیع در معماری سنتی ایران در طی قرن‌های متمادی بوده‌اند. مجموعه‌ای از آجرها که یک دریچه کمانی را تشکیل می دهند. قوس ها معمولاً شکلی منحنی دارند اما ممکن است درحالت مسطح نیز وجود داشته باشند. تاج قوس بالای قوس است. مقاومت قوس‌ها در برابر نیروهای وارده به عوامل مختلفی نظیر جنس مصالح، طول دهانه، شکل و خیزقوس، و نحوه قرارگیری المان‌های سازه‌ای نظیر آجرها بستگی دارد.

نحوه قرارگیری آجر در این نوع قوس‌ها به دو شکل کلی رومی و ضربی است. در قوس رومی رج‌های آجر به موازات آجرچینی دیوارها و جزء رج‌های پایه است. در قوس ضربی، بر خلاف قوس رومی، رج‌های آجر عمود بر رج آجر دیوارهای پایه است. تاکنون تحقیق جامعی در مورد چگونگی تاثیر قرارگیری آجرها در عملکرد و تفاوت سازه ای این دو نوع قوس صورت نگرفته است.

در این مقاله تاثیر نحوه گیری آجرها در رفتار سازه ای قوس های آجری، با استفاده از روش مایکرومدلینگ و آنالیز المان های محدود، نرم افزار ANSYS، مورد بررسی قرار گرفته است. قوس های مورد مطالعه قوس‌های نیم دایره با دهانه های مختلف تحت بار وزن بوده اند. آنالیز از نوع آنالیز خطی بوده است.

قوس آجر تیشه ای

قوسی که از آجرهای به شکل کوه تراشیده شده‌اند.

نبش

هر نوع لبه تیز یک آجر که به وسیله تلاقی دو وجه از آن به وجود می آید را نبش می‌گویند.

وجه خواب

آن قسمت از آجر که روی ملاط قرار می‌گیرد را وجه خواب آجر می‌گویند.

نره چین

رجی از آجرهای عمودی که وجوه باریک آنها روی سطح دیوار چیده می‌شوند، نره چین است.

آجرهای کلگی

برخی از آجرها که برای حفظ کل دیوار، کنج‌ها و انتهای دیوار استفاده می‌شوند را آجرهای کلگی می‌گویند.

پیوند شکسته

این امر زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد آجر به کار رفته در یک ردیف متناسب با طول مورد نظر نباشد و به این ترتیب به استفاده از آجرهای برش خورده احتیاج باشد.

اندازه همپایه

اندازه فضایی هم پایه که به آجر یا بلوک مشخصی نسبت داده می‌شود. نظیر اندازه عرض ملاط بین دو آجر یا دو بلوک معین

رج

یک ردیف از آجرها یا بلوک‌ها که روی یک بستر ملاط مشترک قرار دارند، یک رج را تشکیل می‌دهند.

کرسی چینی

برجستگی یا گودرفتگی در امتداد قاعده دیوار را کرسی چینی می‌گویند و چیدن چندین ردیف آجر که موجب اختلاف ارتفاع بین سطح داخل و خارج ساختمان می‌شود را کرسی چینی می‌گویند.

قوس آجر تیشه ای

قوسی که از آجرهای به شکل کوه تراشیده شده‌اند.

آجر تراشه

آجری که جهت استفاده در کابردهایی خاص مانند مصارف تزئینی تراش خورده یا ساییده شده‌اند، را آجر تراشه می‌گویند. اما اصطلاح دیگر هم داریم که به آن آجر تراش می‌گویند و به آجرهایی اشاره دارد که لبه‌هایی تیز و یکسانی دارند که با دو روش تیشه‌داری و آبساب کردن استفاده می‌کنند.

آجر لعاب‌دار

آجری که روی آن لعاب داده و در کوره پخته می‌شود.

آجر لب پخ

این نوع آجری‌ست که یکی از اضلاع آن اریب تراش خورده است.

بند آجر

قطعه آجری که فاصله دو آجر را در سقف پر می‌کند.

بند کلوکی

قطعه آجری به اندازه کلوک است؛ آجر کلوک به یک هشتم آجر می‌گویند.

پوسته

خرده آجرهایی به ضخامت 7 تا 25 میلی‌متر

بندی و پولی

خرده آجر به ضخامت یک بند انگشت را بندی و به ضخامت یک سکه را که در طاق ضربی به کار میرود پولی می‌گویند.

آژیانه

آجر فرش را آژیانه می‌نامند.

آبساب

آجر تراش داده شده‌ای که با آجر دیگر در آب ساییده شده باشد.

خزند

باریکه راه بین باغچه ها و دندانه آجری لب باغچه و بام

طوقه چینی

زمانی که آجرها به صورت گرد دور هم چیده می‌شوند، طوقه چینی انجام شده است. نمونه‌ای از این چیدمان را در عکس زیر مشاهده می‌کنید.

آجر واکوب

آجری که در قسمت خشت آن را بعد از خروج از قالب با تخته صاف کرده باشند.

هره چینی

به ردیف‌سازی آجر از طول در لبه کار را هره چینی می‌گویند و هره‌بند، اصطلاحا بند عمودی میان آجرهاست.

نیم لایی

وقتی یک آجر را از ضخامت به دو قسمت مساوی تقسیم می‌کنند به هر کدام یک نیم لایی گفته می‌شود.

آجرچینی بلوکی

در آن یک ردیف کامل کله و ردف بعدی راسته چیده می‌شوند.

پالانه

آجرکاری که مانند فرش آجر پس از ساختن سقف انجام می‌شود.

تاریک کردن

آجرکاری سقف را به پایان رساندن

آجر سر زده و کم زده

آجری که یک چهارم آن کم شده باشد به بیان دیگر 4/3 یک آجر سالم را سر زده یا سه قدی و آجری که یک پنجم آن کم شده باشد را آجر کم زده می‌نامند.

آجر نره

زمانی که برای ساخت یک دیوار آجرهایی به کار برده می‌شود که از طول یا عرض به صورت افقی یا عمودی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، به آنها آجر نره گفته می‌شود.

تقسیمات آجری

آجرها از نظر تقسیمات ابعادی، متنوع هستند و اصطلاحات زیر را در موردشان به کار می‌برند.

نبمه: آجرهای امروزی آجر نیمه هستند چرا که آجرهای امروزی از نظر ابعادی نصف آجرهای خطایی هستند.

چارک: زمانی که آجر را از طول به دو نیمه مساوی تقسیم می‌کنند به آن آجر چارک می‌گویند.

کلوک: زمانی که آجر را از طول به چهار قسمت مساوی تقسیم کنیم به هر قسمت یک کلوک می‌گویند.

سه قدی: سه چهارم طول آجر را یک سه قدی می‌گویند.

قلمدانی: زمانی که آجر را از عرض در جهت طول به دو نیمه مساوی قسمت می‌کنیم به هر نیمه یک قلمدانی یا گلدانی می‌گویند.